Şahmeran İkonografi
Şahmeran efsanesini, ilk kez dinlediğinizde neler hissettiniz?
Geleneksel halk sanatımızın, özgün figüratif nadir örneklerinden olması nedeniyle “Şahmeran” derinlerden gelen kolektif bilinci yansıtmaktadır. Çağdaş ressamlara ilham vermesi, toplumsal değerleri tek başlık altında özetlemesi açısından da ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Şahmeran resim geleneği biçim ve içerik incelenirken aynı zamanda öz yönüyle de figürün ilgi çekici olması nedeniyle topluma ilettiği mesaj daima sorgulanmıştır. Şahmeran ikonografisinde yer alan simge ve nesneler şunlardır:
Çeşitli hayvan sembolleri: yılan, kelebek, balık, yılan başlı kuyruk ve ayaklar, yılan dili, balık pulları, boynuza benzeyen kulak, kuşlar, tavus kuşu, güvercin
Çeşitli takı sembolleri: taç, alınlık, püskül, kalpli kolye, tasma, halhal, toka, yemeni deseni
Mezopotamya’da doğmuş ve yüzyıllarca süregelmiş bir efsane olmakla birlikte Şahmeran’ın en çok kabul gören özelliği hiç yaşlanmaması ve ölünce ruhunun kızına geçmesidir.
Meran, kelime anlamı ile yedi katlı yeraltındaki yılanların anası yani şefkatli koruyucusudur. Şahmeran’ ın kuyruğundan yiyenin bilge ve kafa etinden yiyenin ise ölümle yüzleşeceğini ifade eden tasvir biçiminde akıl, şefkat ve iyi niyetli olmak kadar barış içinde yaşamanın önemi toplumsal bilinçlere aktarılmaktadır.
Her derde deva, kadim bilgilere sahip Şahmeran, efsanelerin kiminde kadın temsilinde iken kimi rivayetlere göre ise erkek temsilindedir. Bahsettiğim üzere efsanede geçen semboller, aktarılan tasvir ve rivayetler kadar taşıdığı mesajlarda coğrafyalara göre farklılıklar göstermektedir. Anadolu’ da bahsi geçen Şahmeran sembolizmi ise insanoğlunun kendisine yapılan iyiliğe karşın, kötülükle karşılık vermesini anlatan ünlü bir şehir efsanesidir.
Aynı efsaneye dair binlerce yıl önce Tarsus, Misis ve Adana, Mardin’ de yaşandığına dair rivayetler mevcut iken Yunan Mitolojisinde ise Şahmeran efsanesi Medusa ile ilişkilidir. Perseus tarafından kası kesilen Medusa semboliğinin taşıdığı güç, ölümsüzlük metaforik öğeleri benzerlik taşımaktadır ve Şahmeran’a benzetilmektedir.
Lokman Hekim ya da Camsab olarak anlatılan mitolojik efsane de ise Şahmeran sembolizmi, karakter olarak bilgelik veren suyu içmektedir ve dünyaca tanınan ünlü bir tıp insanına dönüşmeyi temsil etmektedir.Tıp sembollerinde ilişkilendirilen yılan figürü Şahmeran’ın tıp konusunda çok bilgili olması ile ilişkilidir. Tarsus bölgesinde anlatılan Şahmeran efsanesine göre ise erkek olduğu var sayılan Şahmeran’ın padişahın kızına aşık olduğu bu nedenle halk tarafından hamamda öldürüldüğü, tasvir edilmektedir.
Zülfü Livaneli’nin yönettiği Şahmaran filmi, efsanenin bir tür uyarlaması iken filmde Şahmeran’ı Türkan Şoray canlandırmaktadır. Adana Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, bir de Çukurova bölgesinde dilden dile anlatılarak bu güne kadar gelmiş bilindik bir efsaneyi tiyatro sahnelerine taşımıştır, Devlet Konservatuvarı Tiyatro/Oyunculuk Ana Sanat Dalı öğretim elemanlarından Turgut Bağır’ın yazıp yönettiği “Lokman Hekim ve Şahmeran Efsanesi” adlı oyun Şahmeran bilinçaltı arketip ve sanat ikonografisinden uyarlanarak hazırlanmıştır.
Yeni bir yazıda görüşene dek hoşça kalınız!
Son Yazıları Tülay Çağlar Kadı (tüm yazıları)
- Türk Tarihinde İz Bırakan Kadınlar - Nisan 2, 2024
- Fotoğraf Yarışması Başvuruları Başladı - Nisan 2, 2024
- Genç yetenek İlyun Bürkev - Şubat 29, 2024
