Zaman içinde kişi onlarca bilgiyle yüklenir. Bu bilgilerin mutlak suretle bir kaynağı vardır. Her bilgi ya da bir anda beliren her düşüncenin deneyimlerimizde bir yerde edinildiği gerçeğini yadsıyamayız. Bu yüzden zihnimin içinde bir yolculuğa çıkmak istedim ve kütüphaneme baştan bakmaya karar verdim. İlk olarak şu an gerçekleştirdiği sanatçı görüşmeleri nedeniyle, sanatçılara ya da eserlere doğru yolla bakabilmek için bu kitapla başladım. Bunu üniversiteye ilk başladığım yıllar okumuştum. Görüyorum ki beyin inanılmaz bir yapı. Şimdi kitaba dönelim.
Resmin Eleştirisi Üzerine | M. Sıtkı Erinç
Sanat, sanatçı, alıcı bu sac ayağı olmadan sanat sorununu düşünmek imkansızdır. Sanat eleştirisi ise 19. yüzyıl itibariyle yeni bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Resim sanatının başlangıcını mağara resimlerinden alırsak çok yeni bir alandır.
” Genel bilginin aksine, iyi bir eleştiri resmi bütün olarak algılayabildiğini, bu algı alanı içinde de kalınabildiğini gösteren eleştiridir. Yani eleştiri ne yerer ne de över. Bir resmin niteliklerini, onu o yapan özelliklerini gösterir, tanımlar, sergiler.”
Eleştirinin sujesi; sanatçı, alıcı ve sorgulayan kişidir. Eleştiri; göz, us ve edinim üçgeni içinde bağımsız kalmayı becerebilmektir. Eleştiri yapılmadan önce bakışın eğitilmiş olması gerçeği yadsınamaz. Burada iki bakış vardır. İlki en yaygın olan, genelin sadece beğeni ile ilgili duyguların ön planda olduğu ” Ne kadar güzel” şeklinde gerçekleştirilen bakıştır. İkincisi ise, boydan boya görebilmek ve kestirebilmektir. Ussal bir edinimle bakılan bütüncül bakıştır. Bu bağlamda eleştiri; bir resmi ya kendi varlığı olarak ya da kendi alanı içindeki varlığı ile verendir. Yani eleştiri bir resmin değerini ortaya çıkarıyorsa, resmin değeri konusunu şu ilkelerle bağlantılıdır.
”Yapıtı anlama, ne vermek istiyor, bunu ne ölçüde iletmiş, öz ve içerik olarak iletisi nedir?
Yapıtın kendi grubu içindeki yeri, resmin alanında teknik, felsefe, üslup bakımından diğerlerinden farklı, özgün kılan niteliklerine bakılır.
Yapıt insan için ne ifade ediyor, resmin iletisinin, estetik obje olarak vermek istediği ya da evrensel bağlamda ne getirdiği dikkate alınır.
Yapıt neyi, ne ölçüde başarmış? resmi tek ve özgün yapan ne sorusu üzerinde cevap arar.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, bu doğru eleştirmede bile tek ve son yargı olmayacağıdır.”
Eleştirinin ayrıca incelemeden ayrılması gereklidir. Çünkü inceleme genel, eleştiri özeldir. Eleştiri merkezine objeyi alırken, incelemede bu odağın bir alan olduğu göz ardı edilmemelidir.
19. Yüzyılda Eleştiri
Eleştirinin 19. yüzyılda başladığını belirtmiştik. Bu yüzyılda resim sanatı için şu sorular vardır.
”1. Resmin varlık nedeni nedir? Yani bu yansıtma görevini ne kadar yerine getirmiştir?
2. Var edildiği zamanın kültürü, tarihi, sosyal yapısı ve benzeri alanlarda bize ne diyor?
3. Ne kadar gerçekçidir? Yani konusuyla ne denli uyumludur?
4. Gerçeği anlatma için nasıl örüntülenmiştir? O resmi özgün ve tek yapan biçimsel nitelikler nelerdir? Bu eleştirinin asıl irdeleneni ”Gerçek nedir?” sorusudur.”
Eleştiri Türleri
Resmin eleştiri türleri,
Resmi araç ve amaç olarak kullanan,
Resmi öğelerine ayıran; biçim , içerik, öz, bütün olarak eleştiriler,
Resmi amaç olarak alıp disiplinler arası eleştiriler; teknik, psikolojik, estetik, felsefi olarak ele alan,
Resmi ontik ve kendi grubu içinde el alan eleştiriler şeklinde ayırabiliriz.
Resmi araç ve amaç olarak kullanan
Araç olarak kullananlar; resmin var olanını tümüyle değil, ya nedeni ya da sonucu gibi görmektedir.
Amaç olarak kullananlar; kaynak olarak sadece resmin kendisini alırlar. Resim ne sanatçı ne başka bir idea buna karışabilir.
Resmi öğelerine ayıran eleştiriler
Biçim olarak alıcıyı yönlendiren ve resme bakar bakmak şu sanatçınındır dedirten niteliklere odaklanan eleştirilerdir.
İçerik olarak resimde gerçeği arayan eleştirilerdir. ” Mısır’ da gerçek bilinen, Yunan’ da gerçek görünen, Rönesans’ ta ideal, Empresyonizmle ise hissedilendir.
Öz olarak eleştiri konunun özetidir. Rönesans’ ta öz din, 18. yüzyılda doğa, 19. yüzyılda insandır. Öz direk gösterilmek istenen değil, fark ettirilmek istenen olup alıcının yakaladığıdır.
Bütün olarak eleştiriler, burada resim bir aktarımdır ve bu aktarım ne biçimden ne içerikten ayrı düşünülemez.
Resmi amaç olarak alıp disiplinler arası eleştiriler
Teknik eleştiri; neyi, neyle nasıl ve ne biçimde veriyor sorularını yansıtır.
Psikolojik eleştiri, bana ne diyor sorusunun peşindedir.
Estetik eleştiri ön yargı gibidir. Kişide var olan estetik algıya göre önceden şekillenmiştir.
Felsefi olarak ele alının önemli bir eleştiridir ki, resmin bir sanat eseri olup olmadığını sorgular.
Sosyolojik eleştiri bir bilinç ve bilinçlenme sonrası işidir. Resmi dönemi ile alır.
Resmi ontik ve kendi grubu içinde el alan eleştiriler
Bu eleştirilerde
Resmi ontik yapısında ise, yapıtın alanını, insan varlık alanındaki yeriyle değerlendirir. İlk düzeyi anlatı, ikincisi öyküleme ve üçüncü düzeyi öyküdür.
Resmi kendi grubu içinde eleştirenler, resmi sanat tarihi ve sanat bilimleriyle gruplayarak değerlendirirler.
Sonuç olarak ” İyi sanat konuşur” deyişiyle sonlandırılmış ve eserlerin zamanla bir şey anlatmaya başlaması ile resme bütün olarak ve sadece resmin içinde kalabilme yetisi ile kavranacağını, resmin kendi özgün yapısının farkına verilebileceğine değinmiştir. Unutulmamalıdır ki aydın olmanın temel özelliklerinden biri resmi doğru anlama ve anladığını doğru yolla kanıtlamaktır.
Nazlı Işık | instagram , web site
Son Yazıları Nazlı Işık (tüm yazıları)
- Genç Sanatçı Gülcenur Özdemir - Kasım 20, 2023
- Genç Sanatçı Esin Berk Röportajı - Kasım 10, 2023
- Hayatının İkinci Bölümüne Hoş Geldin Seramik Sergisi A. Ceren Asmaz - Haziran 8, 2023
