Türk Sanat Tarihinde Pazırık Halısı
Pazırık Halısı antik eser olmasının yanında Erken Dönem Türk sanatına ait önemli bir sanat eseridir!
Geyikler saat yönünde, Atlılar saat ve grifonlar saat yönünün tersi yönünde hareket ediyor.
Halı ; insanoğlunu dış etkilerden korumak, barındıkları mekânda rahat yaşamalarını sağlamak ve görsel açıdan zevklerini tatmin etmek için dokunan insanlığın en eski el sanatlarındandır!
Türk sanat tarihinin en eski çalışmalarından olan Pazırık halısı, Sovyet Altayların Pazırık bölgesinde keşfedilen ve araştırmaları Sovyet arkeolog Sergei Ivanovich Rudenko tarafından yapılan, Altayların M.Ö. 3. yüzyıla ait sakinlerinin bırakmış oldukları kırka yakın beyler zümresine ait kurganlarda, zengin sanat eserleri gün ışığına kavuşturulmuştur.
Pazırık halısı;
Türk sanatının en önemli halısı ve sanat eseridir. Bizim övündüğümüz ve hep ön plana çıkardığımız buluntudur. Bu buluntu tek başına halı olmaktan daha çok yapıldığı evre içerisinde Asya’da yaşayan göçerler estetik ve teknik anlamda çok ileridir. Halının dekorasyonuna baktığımızda kareye yakın bir forma sahip olduğunu görüyoruz.
Gelişmiş bir halı dokuma tekniği olmakla birlikte atkı iplerine arkadan geçip önden düğümleyen Gördes düğümü diye bilinen bir düğüm tekniğiyle yapılmış ilk örektir. Tasarım bilgisi çok iyidir. İçi çe beş bordürle tasarlanmış harika bir geometrik kurgulama görüyoruz.
Ortada göbek kompozisyonunda da 4×6 lık simetrik lotuslu karolaj bulunur. Bu bordürlerin içerisindeki tasvirler bizim için çok önemlidir. Bu tasvirler içerisinde damalı geyikler, bitkiseller, ikinci bordürde atlı süvari dizisi gibi anlatı ve figürleri görüyoruz. Bu figürler hem göçer yaşantıya dair veriler sunuyorlar , hem de bitkisel ve hayvan üslubunun nasıl olduğunu gösteriyor.
Bu örnekte petrogliflerde ve kaya resimlerinde de gördüğümüz yaşam ve besin kaynağı olan damalı geyikleri görebiliyoruz. Öte yandan süvarilerin giyimleri, atlarının koşun takımları…
Bunların hepsinin sistematik işlendiğini görüyoruz. Geyikler saat yönünde, Atlılar saat ve grifonlar saat yönünün tersi yönünde hareket ediyor.
Boyu 200, eni 189 cm, kalınlığı 2 cm olan Pazırık Halısında her 10 cm2’de 36 düğüm bulunmaktadır. Dünyanın en eski halısı olarak nitelendirilen Pazırık halısı Ermitaj Müzesi’nde sergilenmektedir.
Halının her dört yönündeki atlı ve geyik sayısı eşittir. Alt ve üstte altı at ve altı geyik var. Göbekteki lotus çiçeklerinden tüm kenara doğru aynı kurguda 5 bordurlu yerleştirme mantığı var. Merkezde Lotus, grifon, geyik, lotus, Atlı ve son bordur grifon şeklindedir.
Atlı süvarinin duruş şekli ve atın duruş ve kuyruk biçimi (düğümlü kuyruk şekli !) ile geyiklerdeki benekler hepsi simetriktir. Göbekten kenara doğru bordürlerdeki renk seçimi son derece uyumludur.
Muazzam bir tasarım ile karşı karşıyayız. Sadece bu özellikleri nedeniyle sanat eseridir. Bu da bize 4.yy da bu göçer toplulukların çok ciddi ve bilinçli bir sanatsal üretim ve çadır sanatı dediğimiz sanatı geliştirdiklerini gösteriyor.
Halı ; insanoğlunu dış etkilerden korumak, barındıkları mekânda rahat yaşamalarını sağlamak ve görsel açıdan zevklerini tatmin etmek için dokunan insanlığın en eski el sanatlarındandır. Halının kalıcı özelliği uygulanan süsleme ve renk yoluyla aksettirilmiştir. Dokuma ürünlerin estetiğini yansıtan bu desenler ve renkler, üretildikleri devirlerin konuşan ürünleri, mesaj veren eserleridir.
Beş yüzyıl önce henüz bugünkü anlamda felsefe ortaya konamamış, insanoğlu sadece evren kavrayışı, dünya tahayyülü ve doğa gözlemi üzerinden hareket edebiliyor. Halıda o dönemde Türklerin gördükleri, hissettikleri, düşündükleri ve hayal ettikleri üzerinden bir tasarım ortaya konulmaktadır. O dönemde ne tuval, ne yağlıboya, ne de akrilik vardı. Sanatın niteliği de bugünkü anlamda değildi.
Türklerin erken döneminde bu halı fonksiyonel kullanım için yapılmış olsa da, o dönemde zanaat ve sanatın iç içe geçmesine rağmen bu tasarımıyla bir sanat eseri niteliğindedir.
Vecdi Uzun
Son Yazıları Vecdi Uzun (tüm yazıları)
- HABİP AYDOĞDU SERGİSİ İŞ SANAT ANKARA SANAT GALERİSİ - Mayıs 15, 2022
- Veli Aras Yalçınkaya - Mayıs 15, 2022
- TÜRKİYE’DE SANAT FUARCILIĞI - Nisan 21, 2022
